Know the real difference between survey number and Gat number!
जाणून घ्या सर्वे नंबर आणि गट नंबरचा खरा फरक!
पुणे │ शहर आणि ग्रामीण भागात गेल्या काही वर्षांत जमिनीचे व्यवहार वाढले आहेत. जमीन खरेदी, विक्री, लोन किंवा हक्क सिद्ध करण्यासाठी प्रत्येक जमीनधारकाला आपल्या जमिनीचा “गट क्रमांक” (Gat Number) माहित असणे आवश्यक आहे.
पण पुण्यातील अनेक नागरिकांना अजूनही गट क्रमांक आणि सर्वे नंबर यात फरक समजत नाही. चला तर जाणून घेऊया नेमका गट क्रमांक म्हणजे काय आणि त्याचा उपयोग कशासाठी होतो.
सर्वे नंबर म्हणजे काय ?
ही संकल्पना ब्रिटीश काळातली आहे. त्या काळात जमिनीचं मोजमाप आणि नोंदणी पद्धतशीरपणे करण्यात आली. प्रत्येक जमिनीच्या मूळ तुकड्याला ओळखण्यासाठी एक स्वतंत्र क्रमांक देण्यात आला — तोच सर्वे नंबर. म्हणजेच हा जमिनीचा मूळ ओळख क्रमांक. या क्रमांकावरून गावाच्या नकाशावर ती जमीन कुठे आहे, तिचा मालक कोण आहे, हे ओळखता येतं.
गट क्रमांक म्हणजे काय ?
स्वातंत्र्यानंतर जमीन सुधारणा आणि एकत्रीकरणाच्या योजना आल्या. त्यातून गट क्रमांक ही संकल्पना उदयास आली. शेतीची उत्पादकता वाढविण्यासाठी आणि व्यवहार सुलभ करण्यासाठी अनेक लहान सर्वे नंबरचे तुकडे एकत्र करण्यात आले किंवा मोठ्या तुकड्यांचे भाग पाडण्यात आले. अशा प्रकारे तयार झालेल्या नवीन क्षेत्राला एक नवीन ओळख क्रमांक देण्यात आला, तो म्हणजे गट क्रमांक. उदाहरणार्थ, सर्वे नंबर 101, 102, आणि 103 हे तीन तुकडे एकत्र करून तयार झालेल्या क्षेत्राला गट क्रमांक 50 दिला जाऊ शकतो.
याचा अर्थ असा नाही की गट क्रमांक आल्यावर जुना सर्वे नंबर रद्द झाला. हा एक मोठा गैरसमज आहे. सर्वे नंबर आजही जमिनीच्या मूळ ओळखीचा आणि तिच्या मालकी हक्काच्या इतिहासाचा आधार आहे.
थोडक्यात सांगायचं झालं तर —
सर्वे नंबर हा ब्रिटीशकालीन, मूळ जमिनीच्या तुकड्याचा ओळख क्रमांक आहे.
गट क्रमांक हा नंतर आलेला, एकत्रित किंवा विभागलेल्या जमिनीच्या नवीन ओळखीचा क्रमांक आहे.
दोघांचं उद्दिष्ट वेगळं आहे — सर्वे नंबर मालकी हक्क आणि इतिहास दर्शवतो, तर गट क्रमांक नोंदी आणि व्यवस्थापन सुलभ करतो.
जमीन व्यवहार करताना फक्त गट क्रमांकावर विसंबून राहू नये
गट क्रमांकात कोणते मूळ सर्वे नंबर समाविष्ट आहेत हे तपासणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे. यासाठी सात-बारा उतारा आणि फेरफार नोंदी नीट पाहाव्यात. सात-बारा उताऱ्यात मालकी, क्षेत्रफळ आणि पिकांची नोंद असते, तर फेरफार नोंदींमध्ये जमिनीवरील व्यवहारांचा आणि हक्कबदलांचा इतिहास मिळतो.
त्यासोबत गाव नकाशा किंवा आवश्यक असल्यास पोट हिस्सा नकाशा घेऊन जमिनीचं प्रत्यक्ष स्थान आणि सीमा निश्चित कराव्यात. त्यामुळे कागदावरची आणि प्रत्यक्षातली जमीन एकच आहे का हे स्पष्ट होतं. तसेच खात्रीसाठी संबंधित तलाठी कार्यालयात किंवा भूमी अभिलेख कार्यालयात जाऊन सरकारी नोंदी तपासाव्यात.
लक्षात ठेवण्यासारखी गोष्ट
काही गावांमध्ये अजूनही फक्त सर्वे नंबर वापरले जातात, गट क्रमांक प्रणाली आलेली नाही. काही ठिकाणी मात्र फक्त गट क्रमांक वापरले जातात. त्यामुळे व्यवहार करण्यापूर्वी त्या गावात कोणती पद्धत लागू आहे हे समजून घ्यावं आणि त्यानुसार कागदपत्रे तपासावीत.
शेवटी सांगायचं झालं तर , सर्वे नंबर आणि गट क्रमांक दोन्हीही जमिनीची ओळख सांगतात, पण त्यांचा मूळ अर्थ, व्याप्ती आणि कायदेशीर उपयोग वेगळा आहे. कोणताही व्यवहार करताना फक्त एका क्रमांकावर विसंबून न राहता सात-बारा, फेरफार नोंदी, नकाशा आणि सरकारी अभिलेख यांची सखोल पडताळणी करणं अत्यावश्यक आहे. नाहीतर नंतर मोठे गैरसमज निर्माण होऊ शकतात.
गट क्रमांकाचा उपयोग काय?
गट क्रमांकाच्या आधारे शासन, बँका, आणि जमीनमालक खालील कामे करतात:
जमीन मालकी ठरवण्यासाठी
विक्री-विकत व्यवहार करताना
बँक कर्जासाठी गहाण ठेवताना
जमीन नकाशे, हद्दी आणि तंटे निवारणासाठी
ऑनलाइन रेकॉर्ड पाहण्यासाठी
गट क्रमांक कुठे दिसतो?
पुणे जिल्ह्यातील प्रत्येक गाव, उदा. आंबेगाव, भोर, हवेली, मुळशी, बारामती इत्यादी ठिकाणी, महसूल विभागाने प्रत्येक जमिनीला गट क्रमांक दिलेला आहे. हा क्रमांक 7/12 उताऱ्याच्या वरच्या भागात स्पष्टपणे दिसतो:
गट क्रमांक / सर्वे नंबर : ३४५
गाव : आंबेगाव
तालुका : हवेली
जिल्हा : पुणे
गट क्रमांक ऑनलाइन कसा तपासायचा?
पुणे जिल्ह्यातील नागरिकांना आता 7/12 उतारा आणि गट क्रमांक ऑनलाइन मोफत पाहता येतो.
पुण्यात अलीकडेच अनेक जमीन व्यवहारांमध्ये फसवणूक झाल्याच्या घटना घडल्या.
महसूल विभागाच्या मते, गट क्रमांक आधारित डिजिटल नोंदींमुळे आता जमिनीची खरी ओळख पटवणे सोपे झाले आहे.
यामुळे जमिनीवरील वाद, डुप्लिकेट कागदपत्रे आणि खोटे व्यवहार टाळले जात आहेत.
FAQ
1. गट क्रमांक म्हणजे काय?
गट क्रमांक हा जमिनीचा ओळख क्रमांक असून तो महसूल खात्याद्वारे प्रत्येक गावातील जमिनीला दिला जातो.
2. पुण्यातील माझ्या जमिनीचा गट क्रमांक कुठे पाहू शकतो?
महसूल विभागाच्या Mahabhulekh संकेतस्थळावर जाऊन “7/12 उतारा” तपासल्यास गट क्रमांक दिसतो.
3. गट क्रमांक आणि सर्वे नंबर यात फरक काय आहे?
पूर्वी सर्वे नंबर वापरला जायचा, पण पुनर्सर्वेक्षणानंतर प्रत्येक जमिनीला गट क्रमांक देण्यात आला आहे. तोच सध्या वैध क्रमांक आहे.
