५ मे २०२५ विशेष दिनांक – स्क्वेअर रूट डे! १०० वर्षात फक्त ९ वेळा येणारा हा खास दिवस
पुणे : या वर्षातील आजचा दिवसाला एक वेगळं महत्व आहे , ५ मे २०२५ रोजी साजरा होणारा दिवस म्हणजे स्क्वेअर रूट डे (Square Root Day). हा दिवस एक विशेष गणिती संकल्पनेवर आधारित असून, प्रत्येक शतकात केवळ ९ वेळाच येतो , त्यामुळे गणित प्रेमींसाठी हा दिवस खास आहे
स्क्वेअर रूट डे! प्रत्येक शतकात केवळ ९ वेळाच येतो
स्क्वेअर रूट डे म्हणजे काय?
हा दिवस अशा तारखेला साजरा केला जातो ज्या दिवशी दिनांक आणि महिना हे दोन्ही आकडे वर्षाच्या शेवटच्या दोन अंकांच्या वर्गमूळाशी जुळतात. उदाहरणार्थ, ५/५/२५ या दिवशी दिनांक ५ आणि महिना ५ यांचा वर्ग घेतल्यास उत्तर येते २५. म्हणजेच, 5 × 5 = 25.
हा गणिती योगायोग इतका दुर्मिळ आहे की असे दिवस १०० वर्षात फक्त ९ वेळा येतात. मागील स्क्वेअर रूट डे होता ४ एप्रिल २०१६ (४/४/१६), तर पुढचा येणार आहे ६ जून २०३६ (६/६/३६).
या दिवसाची सुरुवात कशी झाली?
रॉन गॉर्डन, हे अमेरिकेतील कॅलिफोर्नियामधील शिक्षक, यांनी स्क्वेअर रूट डे साजरा करण्याची कल्पना मांडली. त्यांनी पहिल्यांदा हा दिवस ९ सप्टेंबर १९८१ रोजी (९/९/८१) साजरा केला होता. त्यांचा उद्देश गणित विषयाबद्दल समाजात उत्साह निर्माण करणे हा होता. गॉर्डन सांगतात की, त्यांच्या उपक्रमांना भारतातून मोठा प्रतिसाद मिळतो.
५ ,५, २०२५ – स्क्वेअर रूट डे
भारत आणि गणित – एक अभिमानास्पद नातं
जेव्हा आपण गणिताचा विचार करतो, तेव्हा मनात आकडे, सूत्रं, आणि प्रमेयं तर येतातच, पण भारताचं नावही त्याचबरोबर यायला हवं. कारण गणित हे भारताच्या संस्कृतीत केवळ एक विषय नव्हता, तर ती ज्ञानाची एक परंपरा होती – शून्यापासून ते ब्रह्मगुप्ताच्या बीजगणितापर्यंत!
1. शून्य – भारताची जगाला दिलेली अमूल्य देणगी
आज आपण मोबाईल, संगणक, इंटरनेट वापरतो, परंतु या सगळ्यांच्या मुळाशी आहे – शून्य. होय! जगाला शून्याची ओळख करून देणारा देश म्हणजे आपला भारत. भारतीय गणितज्ञांनी शून्याला केवळ “काहीच नाही” असं न मानता त्याला एक पूर्णांकाचा दर्जा दिला, आणि तेथूनच गणितात क्रांती घडली.
2. आर्यभट्ट – ज्ञानाच्या आकाशातला तेजस्वी तारा
५व्या शतकात जन्मलेले आर्यभट्ट हे भारताचे पहिले महान गणितज्ञ आणि खगोलशास्त्रज्ञ. त्यांनी “π” (पाय) चे अचूक मूल्य दिलं, त्रिकोणमितीचे नियम मांडले आणि हेही सांगितलं की पृथ्वी स्वतःभोवती फिरते – जे युरोपला शेकडो वर्षांनंतर समजलं!
3. ब्रह्मगुप्त – शून्य आणि ऋण संख्यांचा निर्माता
७व्या शतकातले ब्रह्मगुप्त यांनी गणितात शून्याचा वापर, ऋण (negative) संख्या, बीजगणित, वर्गमूळ यांसारख्या संकल्पनांना शास्त्रीय स्वरूप दिलं. त्यांच्या कार्यामुळे जगातली गणिताची व्याख्या बदलली.
4. भास्कराचार्य – ‘लीलावती’ मधून गणितात गोडी
१२व्या शतकात भास्कराचार्यांनी लिहिलेलं ‘लीलावती’ हे ग्रंथ केवळ गणिताचं नव्हे, तर कोड्यांचं, बुद्धिमत्तेचं आणि कौशल्याचं उत्तम उदाहरण आहे. या ग्रंथात त्यांनी त्यांच्या मुलीला शिकवत शिकवत गणितातली गोडी दिली – ही एक नाजूक आणि प्रेरणादायी गोष्ट आहे.
5. जगाला दिलेलं ज्ञान
भारतीय गणित अरब देशांमार्फत युरोपपर्यंत पोहोचलं. भारतातून गेलेल्या दशमान संख्यापद्धतीमुळेच आज संपूर्ण जग आकड्यांची गणना करते. म्हणूनच भारताला “गणिताची जननी (Mother of Mathematics)” असंही म्हटलं जातं.
गणिताला साजरे करण्याचा हा वेगळा आणि मजेदार मार्ग आहे. अशा छोट्या पण वैशिष्ट्यपूर्ण दिवसांनी गणिताबद्दलचा उत्साह वाढतो आणि समाजमाध्यमांत सकारात्मकता देखील पसरते.
