तयार राहा महाराष्ट्रात शालेय शिक्षणात होतोय ऐतिहासिक बदल: आता 10+2 च्या ऐवजी 5+3+3+4 रचना लागू
पुणे | मे 2025:
महाराष्ट्रातील शालेय शिक्षणामध्ये मोठा बदल केला जातोय 2025 पासून महाराष्ट्रात पारंपरिक 10+2 प्रणालीला बदलून 5+3+3+4 शिक्षण रचना लागू केली जाणार आहे , हे बदल टप्प्याटप्प्याने लागू केले जातील आणि त्याचा परिणाम अभ्यासक्रम, पाठ्यपुस्तके, शिकवण्याच्या पद्धती व मूल्यमापनावर होणार आहे. महाराष्ट्र शालेय शिक्षण क्षेत्रात ऐतिहासिक बदल घडतोय हा बदल NEP 2020 अंतर्गत करण्यात येत आहे.
हा बदल संपूर्ण महाराष्ट्रात 2025-26 पासून लागू होणार आहे , हे धोरण बदलण्यामागचा उद्देश जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे , बऱ्याच काळापासून जी शिक्षण पद्धती चालत आली होती त्यात बदल करण्यात आले आहेत या नवीन रचने मध्ये विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास, कौशल्याधारित शिक्षण आणि स्थानिक गरजांनुसार पाठ्यक्रम यावर अधिक भर देणार आहे.
नवीन शिक्षण रचना कशी असेल?
5+3+3+4 रचना:
5 वर्षे – फाउंडेशन स्टेज: बालवाडी ते इयत्ता 2 पर्यंत
3 वर्षे – तयारी स्टेज: इयत्ता 3 ते 5
3 वर्षे – मध्य स्टेज: इयत्ता 6 ते 8
4 वर्षे – माध्यमिक स्टेज: इयत्ता 9 ते 12
या रचनेत पूर्वप्राथमिक शिक्षणालाही शालेय शिक्षणाचा भाग मानले गेले आहे, जे बालविकासाच्या दृष्टीने एक सकारात्मक पाऊल मानले जात आहे.
भाषा धोरणात बदल
मराठी व इंग्रजी माध्यमातील शाळा: इयत्ता 1 ते 5 मध्ये हिंदी ही तिसरी भाषा म्हणून शिकवली जाईल.
इतर माध्यमातील शाळा: त्यांच्या शिक्षण माध्यमासह मराठी व इंग्रजी शिकवले जाईल.
उच्च वर्गासाठी भाषेचे नवीन नियम राज्य अभ्यासक्रम चौकटीत निश्चित केले जातील.
अभ्यासक्रम व पाठ्यपुस्तकांमध्ये बदल
नवीन अभ्यासक्रमाची आखणी SCERT महाराष्ट्र करेल, तर बालभारती नवीन पाठ्यपुस्तके प्रकाशित करेल. विद्यार्थ्यांना नव्या अभ्यासक्रमाशी जुळवून घेण्यासाठी ब्रिज कोर्सेस राबवले जातील.
नवीन पाठ्यपुस्तकां मध्ये काय नवीन येणार ?
शिक्षण अधिक आनंददायी, व्यावहारिक आणि विचारप्रवृत्त करणारे
साक्षरता, संख्याज्ञान आणि जीवनकौशल्यांवर भर
तज्ज्ञांच्या मदतीने विकास
शिक्षक मार्गदर्शिका व क्रियापुस्तके उपलब्ध
कौशल्य आधारीत नवीन शिक्षणाची संकल्पना
इयत्ता 6 वी पासूनच विद्यार्थ्यांना कोडिंग, व्यवसाय प्रशिक्षण व इंटर्नशिपच्या संधी उपलब्ध करून दिल्या जातील. घोकंपट्टीऐवजी होलिस्टिक प्रोग्रेस कार्ड (HPC) च्या माध्यमातून मूल्यांकन होईल. हे कार्ड विद्यार्थ्याच्या बौद्धिक, सामाजिक आणि भावनिक विकासाचे व्यापक चित्र सादर करेल.
वेळापत्रक व मूल्यमापन
राज्य अभ्यासक्रम चौकटीनुसार (SCF), वेळापत्रक, परीक्षांचे नियोजन व अभ्यासाचे वेळापत्रक तयार करण्यात येणार आहे. यात दैनंदिन अभ्यास, साप्ताहिक व वार्षिक मूल्यांकन यांचा समावेश असेल.
उच्च शिक्षणात सुधारणांचे नवे पर्व
UG कोर्सेससाठी 3 किंवा 4 वर्षांचा पर्याय
Multiple Entry-Exit System: 1 वर्ष – डिप्लोमा, 2 वर्ष – अ‍ॅडव्हान्स डिप्लोमा, 3/4 वर्ष – डिग्री
Academic Bank of Credit (ABC): विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक क्रेडिट संकलित करून भविष्यात वापरता येतील
एकच नियामक संस्था: HECI
उच्च शिक्षणासाठी आता एकच नियामक संस्था Higher Education Commission of India (HECI) असणार आहे, ज्यामुळे सर्व पातळ्यांवर एकसंधता व पारदर्शकता येईल.
डिजिटल शिक्षणाला मिळणार चालना
NEP 2020 अंतर्गत डिजिटल शिक्षणाला विशेष चालना देण्यात आली आहे, जेणेकरून सर्व विद्यार्थ्यांपर्यंत शिक्षण सहज पोहोचू शकेल.
या धोरणामुळे e-Content आणि व्हर्च्युअल लॅब्सचा प्रभावी वापर केला जाईल, ज्यामुळे शिकण्याची प्रक्रिया अधिक अनुभवाधारित व सुलभ होईल.
SWAYAM व DIKSHA सारख्या डिजिटल शिक्षण प्लॅटफॉर्मवर विशेष भर दिला जात आहे, जे ऑनलाइन शिक्षणासाठी उपयुक्त संसाधने पुरवतात.
ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांसाठी डिजिटल साक्षरतेला चालना देण्यात येणार असून, त्यामुळे शिक्षणात समता साधली जाईल आणि डिजिटल दरी कमी होईल.
शाळा-महाविद्यालयांचे एकत्रीकरण
राज्यातील सर्व शाळा व महाविद्यालयांचे एकत्रीकरण करून त्यांना मोठ्या शैक्षणिक संकुलांमध्ये रूपांतरित करण्यात येणार आहे. या उपक्रमामुळे शैक्षणिक सुविधा, शिक्षकांची गुणवत्ता, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर आणि पायाभूत सुविधा यामध्ये लक्षणीय सुधारणा होईल, जे विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण शैक्षणिक प्रगतीसाठी उपयुक्त ठरेल.
विदेशी विद्यापीठांची भारतात एन्ट्री
NEP 2020 अंतर्गत टॉप 100 आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठांना भारतात केंद्र सुरू करण्यास अनुमती देण्यात आली आहे. यामुळे भारतीय विद्यार्थ्यांना जागतिक दर्जाचे शिक्षण भारतातच मिळू शकणार आहे.
NEP 2020 चे फायदे
NEP 2020 अंतर्गत विद्यार्थ्यांना बालवयातच गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळेल, जे त्यांच्या बौद्धिक विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
या धोरणामुळे कौशल्याधारित व नोकरीक्षम शिक्षणाची ग्वाही मिळते, जे भविष्यात रोजगाराच्या संधी वाढवते.
शिक्षणामध्ये मातृभाषेला प्राधान्य देण्यात आले आहे, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना शिकणे अधिक सुलभ व प्रभावी होईल.
अभ्यासक्रम व मूल्यमापन यामध्ये लवचिकता देण्यात आली असून, त्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या क्षमतेनुसार त्यांचा विकास साधता येईल.
हे धोरण विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासावर भर देते, ज्यात बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक आणि शारीरिक विकास समाविष्ट आहे.
NEP 2020 अंतर्गत संशोधन व नवकल्पनांना चालना दिली जाते, ज्यामुळे देशात संशोधनाची संस्कृती विकसित होईल.
हा बदल केवळ शिक्षणपद्धतीत नाही, तर संपूर्ण शिक्षणाच्या दृष्टीकोनात मोठा बदल घडवून आणणार आहे. विद्यार्थ्यांच्या भविष्यासाठी ही एक सकारात्मक आणि दूरगामी पायरी ठरणार आहे.
