राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय पुणे - प्रवेश शुल्क,वेळ आणि प्राणीसंग्रह

राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय पुणे आणि वन्यजीव संशोधन केंद्र, पुणे (कात्रज झू ) बद्दल संपूर्ण माहिती

कात्रज प्राणी संग्रहालय हे पुण्यातील एक प्रसिद्ध आणि शैक्षणिक दृष्टिकोनातून महत्त्वपूर्ण प्राणी संग्रहालय आहे, जेथे प्राणी, पक्षी, सरपटणारे प्राणी आणि जलचर यांचे दर्शन एकाच ठिकाणी घेता येते.
उन्हाळ्याच्या सुटीमध्ये मुलांना शाळा नसते आणि पुण्यात मुलांसोबत फिरण्यासाठी कात्रज प्राणी संग्रहालय हे एक उत्तम ठिकाण आहे.

कात्रज प्राणीसंग्रहालय पुणे – वेळ, तिकीट आणि महत्त्वपूर्ण माहिती

कात्रज, पुणे येथील हे आकर्षक स्थळ सकाळी 9:30 ते संध्याकाळी 5:30 या वेळेत खुले असते, मात्र प्रत्येक बुधवारी येथे सुट्टी असते. येथे प्रवेशासाठी वेगवेगळ्या प्रकारांनुसार शुल्क आकारले जाते.
4 फूट 4 इंचपेक्षा जास्त उंची असलेल्या प्रौढ व्यक्तीसाठी प्रवेश शुल्क ₹40 आहे, तर यापेक्षा कमी उंचीच्या मुलांसाठी फक्त ₹10 शुल्क आहे.
परदेशी पर्यटकांसाठी प्रवेश शुल्क ₹100 आहे.
व्हिडीओ कॅमेरा आणण्यासाठी ₹200 शुल्क आकारले जाते.
विशेष बाब म्हणजे अपंग व्यक्तींना येथे मोफत प्रवेश दिला जातो, ज्यामुळे सर्वसमावेशकता जपली जाते.

कात्रज झू (राजीव गांधी प्राणी संग्रहालय) चा इतिहास

पुणे महापालिकेने 1953 साली पर्वतीच्या पायथ्याशी पेशवे पार्क प्राणी संग्रहालयाची स्थापना केली होती. हे संग्रहालय पूर्वी पेशव्यांचे खासगी प्राणी संग्रहालय (Menagerie) होते.
प्रारंभी फक्त 7 एकर जागेवर हे प्राणी संग्रहालय उभारले गेले होते, ज्यामध्ये प्राणी लोखंडी सळ्यांच्या मागे असलेल्या काँक्रीट पिंजऱ्यांमध्ये ठेवले जात आणि लोकांना दाखवले जात.
1992 नंतर, या झूला आधुनिक आणि वैज्ञानिक वन्यजीव संवर्धन केंद्रात रूपांतर करण्याची आवश्यकता भासू लागली. निसर्गस्नेही प्राणी निवास, संवर्धन प्रजनन, वन्यजीव संवर्धन शिक्षण आणि संशोधन यासारखी उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी नवीन जागेची गरज होती.
त्यामुळे 130 एकर भूखंड असलेली कात्रज येथील जागा निवडण्यात आली आणि 1996 साली विकासकाम सुरू करण्यात आले.
14 मार्च 1999 रोजी नव्या प्राणीसंग्रहालयाचे उद्घाटन करण्यात आले आणि त्याचे नामकरण “राजीव गांधी प्राणी संग्रहालय आणि वन्यजीव संशोधन केंद्र” असे करण्यात आले.

कात्रज तलाव – इतिहास, सौंदर्य आणि जैवविविधता

प्राणीसंग्रहालयाच्या जवळच असलेला कात्रज तलाव सुमारे 29 एकर क्षेत्रफळावर पसरलेला आहे.

कात्रज झूच्या परिसरातील हा सुंदर तलाव सुमारे 29 एकर क्षेत्रफळावर पसरलेला आहे. याची स्थापना नानासाहेब पेशवे यांनी 1750 साली केली होती. या तलावाचे प्रमुख उद्दिष्ट दुसऱ्या तलावाबरोबर जोडून शानिवारवाडा आणि पुणे शहराला पिण्याचे पाणी पुरवणे हे होते.

त्या काळात तलावातून शानिवारवाड्याकडे पाण्याचा पुरवठा भूमिगत बोगद्याद्वारे केला जात होता. आजही तो भूमिगत रचना कायम आहे, परंतु आताच्या काळात या तलावातील पाणी पिण्याच्या उपयोगासाठी वापरले जात नाही.

हा तलाव आणि त्याचा परिसर प्रवासी व स्थानिक पाणपक्षी, सरपटणारे प्राणी आणि सस्तन प्राण्यांचे मोठ्या प्रमाणावर वास्तव्य असलेला आहे. काही मासळींच्या दुर्मीळ जाती देखील येथे आढळतात.

कात्रज झू मध्ये पाहण्यासाठी उपलब्ध दुर्लभ प्राणी

🐯 भारताचा राष्ट्रीय प्राणी बाघ ताकदवान असून आज संकटग्रस्त स्थितीत आहे.

🦁 त्याचप्रमाणे जंगलाचा राजा शेर, जो प्राइडमध्ये राहतो,

🐆 चालाख शिकारी तेंदुआ, जो झाडांवर सहज चढतो – हेही संकटग्रस्त आहेत.

🐻 ताकदवान आणि सर्वाहारी भालू याची स्थिती सध्या स्थिर आहे.

🐃 भारतीय गौर हा शाकाहारी जंगली भैंसा असून तोही संकटग्रस्त प्राण्यांमध्ये गणला जातो.

🐢 जलचर प्राणी सितारा कासव ज्याच्या पाठीवर ताऱ्यासारखा डिझाईन असतो,

🐊 घडियाल, जो माशांवर जगतो पण माणसांना धोका नसतो – हे दोघेही गंभीर संकटात आहेत.

🐕 लकडबग्घा, जो मृत प्राणी खातो आणि नैसर्गिक सफाई कामगाराची भूमिका बजावतो, याला “कमी चिंता” या श्रेणीत ठेवले गेले आहे. हे सर्व प्राणी निसर्गाचं अनमोल रूप आहेत आणि त्यांचं संरक्षण आपली जबाबदारी आहे.

कात्रज झू ला का भेट द्यावी ?

कात्रज झू (राजीव गांधी प्राणी संग्रहालय) ही एक शैक्षणिक आणि पर्यावरणपूरक ठिकाण आहे जिथे मुलांना वन्यजीवांविषयी प्रत्यक्ष अनुभव मिळतो.
येथे भेट देणं मुलांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते कारण ते वेगवेगळ्या प्रजातींचे प्राणी, पक्षी, सरीसृप आणि जलचर यांचे दर्शन एका ठिकाणी घेऊ शकतात. यामुळे त्यांना जैवविविधतेची ओळख होते आणि वन्यजीवांचे संरक्षण का आवश्यक आहे हे समजण्यास मदत होते.
कात्रज झूमध्ये प्रदर्शित प्राण्यांमधून पर्यावरण संवर्धनाचा महत्त्वपूर्ण संदेश दिला जातो. पर्यटकांना जंगलातील नैसर्गिक अधिवास, प्रजातींचे अस्तित्व आणि त्यांचे संकट समजून घेता येते.
तलावाजवळील शांत आणि निसर्गरम्य वातावरण हे निसर्ग निरीक्षणासाठी अत्यंत उत्तम असून, येथे फिरायला येणाऱ्यांना मनःशांतीचा अनुभव येतो.
एकंदरीत, कात्रज झू ही जागा केवळ करमणूक नव्हे, तर पर्यावरणाविषयी जागरूकता वाढवणारी आणि शिक्षण देणारी अनोखी जागा आहे. तुम्ही तुमच्या कुटुंबासोबत वेळ घालवण्यासाठी आणि निसर्गाशी जवळून नातं जोडण्यासाठी इथे नक्की भेट द्यावी.

🌿 चला तर मग, एक दिवस निसर्गाच्या सहवासात घालवा – कात्रज झू मध्ये!